نگاهی به آثار تاریخی و فرهنگی ختلان

سرزمین ختلان در طول تاریخ از شهرها و آبادی هایی ازقبیل مُنک، هُلبوک، ِبک، پَرغَر و... متشکل بوده است که در طول زمان و بر اثر حوادث روزگار بیشتر این شهرها از بین رفته اند؛ اما برخی آثار باقی مانده از این شهرها طی حفریات باستان شناسان کشف شده اند. در این مقاله این آثار تاریخی کشف شده به چهار دسته تقسیم شده اند: 1. آثار باستانی؛ 2. آثار تاریخی؛ 3. آثار معماری؛ 4. آثار زیارتی. در میان این آثار باستانی و تاریخی شهر و شهرک های هلبوک، صیاد، سَکسَناخور، زال زرد، کفترخانه، مُنْک، پوشن و مؤمن آباد دارای اهمیت ویژه هستند. در این مقاله همچنین در میان آثار معماری این سرزمین، از مقبره های میرسیدعلی همدانی، داملا اکرام، یارمحمد ولی، شاه خاموش، مولانا تاج الدین، حضرت سلطان، و چند تن از بزرگان دیگر که افتخار ختلان زمین و کل تاجیکستان اند، نام برده شده است و ازجمله آثار زیارتی که تا به امروز کشف شده اند، نیز به قورغان و مسکن گاه مکان مار، مقبرۀ امام جعفر صادق (ع) در ناحیه شورآباد ختلان و چند مورد دیگر اشاره شده است.